Vasten brengt dichter bij God

Het thema van de nieuwe editie van magazine Gaandeweg is ‘Vasten en vieren’. De redactie vroeg aan Theo Brand om een artikel te schrijven waarin hij zich richt op het vasten. We delen dat artikel hier online. “Van oudsher vormt de tijd voor Pasen een belangrijke periode. Precies op het moment dat in de supermarkten chocolade-eieren je toelachen.”

Vasten is jezelf iets ontzeggen. Bijvoorbeeld niet snoepen, op gezette tijden helemaal niet eten of zeer beperkt achter een beeldscherm zitten. “Vasten wil ruimte maken voor wezenlijke waarden van het mensenleven. In een tijd waarin we overladen worden met consumptie en informatie, met indrukken en bijna onophoudelijke communicatie, is het moeilijk om onze innerlijke ruimte vrij te houden,” schrijft pater jezuïet Piet van Breemen in een artikel op Ignis Webmagazine.

Mensen kunnen om diverse redenen vasten. Vasten kan een vorm van zelfdiscipline zijn: laten zien dat je je verlangens, je behoeften en je driften in toom kunt houden. In het christendom, met name in de kloosters, gold dit als een belangrijke motivatie. En dit speelt ook een belangrijke rol in veel oosterse godsdiensten en in de islam. In onze tijd en wereld vasten sommige mensen met de bedoeling om wat kilootjes kwijt te raken of om te voldoen aan een schoonheidsideaal. Maar dat heeft weinig tot niets met geloof of religie te maken.

Zou vasten aan belang kunnen winnen vanwege onze consumptiemaatschappij en de klimaatcrisis? Juist in een wereld waarin producten ons toelachen via reclames, etalages en schappen in de supermarkt, is matiging een deugd. Juist in een wereld waarin je voor soms voor een paar tientjes naar een mooie Europese stad kunt vliegen, is het de kunst om vervuilende verleidingen te weerstaan.

Klimaatcrisis vraagt om een andere levensstijl

en dat is een heel fundamentele opdracht.

Vasten kan er onderdeel van zijn

Maar dan komt toch eerder je levensstijl in beeld en gaat het om morele keuzes. Ook heel belangrijk. Maar hier wringt iets als je het verbindt aan vasten. Alsof je na afloop van een vastenperiode weer onnadenkend en grenzeloos zou kunnen leven. Klimaatcrisis vraagt om een andere levensstijl en dat is een heel fundamentele opdracht. Vasten kan er onderdeel van zijn, maar het is beter om vasten te zien als onderbreking van je normale leven waardoor extra ruimte ontstaat voor gebed en reflectie.

Bij de meeste christenen in Nederland lijkt vasten geen diep verankerde traditie. Vroeger werd wel volgens vaste regels gevast, zeker binnen het rooms-katholicisme. “Die regels zijn nu grotendeels vervallen en wordt er van de gelovige verwacht dat hij of zij zelf een gepaste vorm vindt om te vasten. Daarbij wordt dus nu een beroep gedaan op de eigen creativiteit,” schrijft Van Breemen.

En daar zit precies het lastige voor mij. Vasten moet uit jezelf komen. Van oudsher vormt de tijd voor Pasen een belangrijke periode. Precies op het moment dat in de supermarkten chocolade-eieren je toelachen, of vrienden jou deze lekkernij aanbieden, zou een christen kunnen gaan vasten. Dat vraagt inderdaad discipline en creativiteit. En als protestant vraag ik me ook af: hoe zit het met vasten in de Bijbel?

Vasten komt veel voor in de Bijbel, zo blijkt. Mozes vastte voordat hij de tien geboden opschreef (Exodus 34:28). Daniël vastte nadat hij een zware boodschap had gekregen (Daniël 10:3). En Jezus vastte veertig dagen in de woestijn voordat Hij werd verzocht door de duivel (Matteüs 4). Maar meten wij ons direct met Mozes, Daniël of Jezus? En vastten zij volgens de Bijbel niet juist in uitzonderlijke situaties?

Voor christenen is de Bijbel weliswaar richtsnoer en inspiratiebron, maar het zijn de tradities in onder meer kloosters, die de basis vormen voor een christelijke levensstijl inclusief bidden, Bijbellezen en vasten. Van Breemen spreekt over “de mystieke ruimte die iedere mens in zich draagt en waar hij of zij pas echt zichzelf wordt. Daar woont God in ieder van ons als de diepste Grond van ons bestaan, en daar vindt het levengevende contact met God plaats.”

De kerk biedt daarvoor een plaats, maar wie vorm en inhoud probeert te geven aan zijn of haar geloof, zoekt allicht ook in het dagelijks leven naar vaste momenten om hier uitdrukking aan te geven.

Ik ben weleens jaloers op moslims omdat de Islam zo’n duidelijk kader biedt. Denk aan het vijf keer per dag bidden en de vastenperiode Ramadan. Mijn collega Maria Bouanani schreef op NieuwWij.nl een artikel waarin ze haar herinneringen deelt en beschrijft hoe de Ramadan haar richting biedt.

“Hoe ouder ik werd, hoe vaker ik mee mocht doen. Ook met het vasten,” schrijft ze over haar kinderjaren. “Toen ik later wel de leeftijd bereikte om volwaardig mee te doen, vergat ik als jonge tiener wel eens dat ik aan het vasten was, om even later tot mijn grote schrik te beseffen dat ik uit gewoonte wat gegeten of gedronken had. Mijn moeder stelde me dan gerust met de woorden, dat Allah mij gevoed heeft, maar dat ik het vasten daarna alsnog kon doorzetten, en die dag voor alle zekerheid na de Ramadan moest inhalen. Het idee dat het aantal inhaaldagen kon toenemen, bleek een goed middel om mijn slome puberbrein te disciplineren.”

Misschien kunnen kerken meer gaan lijken op kloosters.

Misschien kunnen christenen in de veertigdagentijd

vaker in huiskamers samenkomen

En uit Maria’s woorden blijkt de Ramadan meer dan een sociaal ritueel: “Mijn vader zorgde thuis voor het spirituele deel. Hij deelde met ons verhalen over het leven van de profeet Mohammed, vrede zij met hem (vzmh), hij beantwoordde al onze vragen over religie, en haalde zijn kennis van de koran, die hij volledig uit het hoofd kende, al reciterend weer op. Dat deed hij ook buiten de Ramadan om. Maar tijdens deze maand zette hij altijd een tandje bij. Mijn moeder deed dat ook op haar manier.”

Ook moskeebezoek maakt deel uit van de Ramadanervaring: “Ik voel me gesteund als onderdeel van een gemeenschap wanneer ik schouder aan schouder in een rij sta met bekenden en onbekenden om samen als één lichaam het gebed te verrichten in de moskee,” schrijft Maria. “Ik geniet intens van het sonore ameen (amen) dat het gehele gebedshuis vult, na iedere recitatie van het Openingsvers, waarin Allah om leiding wordt gevraagd op het rechte pad. Maar ik voel me ook gesteund wanneer ik mijn eentje het gebedskleed uitvouw en mijn persoonlijke sores met Hem deel. Tijdens de Ramadan voel ik Zijn nabijheid het meest.”

Maria’s verhaal inspireert me om zelf ook in een spirituele cadans te komen door te bidden en te vasten. En dan vanuit mijn eigen christelijk geloof. Bijvoorbeeld tijdens de veertigdagentijd. Maar de sociale inbedding en collectieve rituelen ontbreken, zoals die binnen Maria’s godsdienst zo duidelijk aanwezig zijn. Misschien kunnen kerken meer gaan lijken op kloosters. Misschien kunnen christenen in de veertigdagentijd vaker in huiskamers samenkomen om te bidden en samen af te spreken hoe ze gaan vasten gericht op die verborgen omgang met God.