Waait er een frisse wind in onze kerken?

Een kind ons geboren. Dood en opstanding. Je kunt je er iets bij voorstellen, maar Heilige Geest? Pinksteren is een letterlijk niet te vatten feest. Wat doen de gevestigde kerken hiermee? Cor Baljeu beschrijft in magazine Gaandeweg de ontwikkelingen.

Pinksterverlegenheid
Enthousiast (letterlijk: begeesterd door God) zingen wij met Pinksteren: Wij leven van de wind. De melodie van Dank, dank nu allen God stuwt ons tot lofzang. Dankbaarheid past bij Pinksteren. Zoals Pasen gebaseerd is op Pesach, zo is Pinksteren dat op Sjawoe’ot, het Wekenfeest, een oogstfeest: zevenmaal zeven dagen na Pesach is het oogsttijd. Zelfde aantal dagen na Pasen is het Pinksteren. We mogen oogsten: dank, dank nu allen God! Pinksteren wordt de verjaardag van de kerk genoemd. Verjaardag, dag van geschenken. Het mooiste geschenk is een dooplid van een kerkelijke gemeente die haar of zijn geloofsbelijdenis uitspreekt, oogst van een geloofsopvoeding. Hij of zij beaamt de doop. Feest! De Geest is voelbaar aanwezig. Echter, van de drie grote christelijke feesten wordt het Pinksterfeest het minst bezocht. Vanuit de aard van het feest mag je het tegenovergestelde verwachten. Maar ‘doet’ iemand nog geloofsbelijdenis? Opgegroeid in en met geloofsverlegenheid weet de geloofsverlegen persoon geen woorden te vinden.

“Pinksteren wordt wel de verjaardag van de kerk genoemd”

Pinkstergemeente
Was het een protest tegen het zodanig doordenken van geloof dat het hoofd, zetel van het verstand, in de gevestigde kerken rijkelijk bediend werd, maar het hart, plek van gevoel, verwaarloosd? In Amerika werd de zwarte predikant Seymour, vanwege zijn huidskleur, niet toegelaten tot de Presbyteriaanse kerk. Een andere reden voor deze weigering was dat hij vreemde klanken uitsloeg: tongentaal. Dit ging ‘het verstand van gevestigde kerken te boven’ (Psalm 139, 6b). Als vrije Pinkstergroepering vestigde hij zich 1906 in de Azusastreet, Los Angeles. Hiervandaan ontstond een wereldwijde opwekking die 1907 Nederland bereikte. In Amsterdam vestigde zich de eerste Pinkstergemeente van Nederland. Geloofsartikelen? Tongentaal, volwassendoop – vaak overdoop – en extatische lofprijzing, waarbij de handen enthousiast in de lucht werden geheven. Werd de Heilige Geest uit de gevestigde kerken weggekaapt? De protestantse kerken reageerden minachtend op deze beweging. De Pinkstergemeente daarentegen ontwikkelde een hooghartige houding tegenover gevestigde kerken, want zij bezaten de Heilige Geest! Tijdens een manifestatie vanwege honderd jaar Pinkstergemeentes in Nederland, september 2007, bood ds. Bas Plaisier als scriba namens de Protestantse Kerk in Nederland excuses aan, Peter Sleebos, voorzitter van de Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten, aanvaardde deze en bood van zijn kant ook excuses aan. Minachting en hooghartigheid werden over en weer vergeven.

Pinkstergeest
In 1985 verscheen het boekje van jurist en theoloog J.P. Bommel De charismatische opwekking als verdere reformatie. Zoals in de kerkgeschiedenis op de Reformatie de Contrareformatie volgde, zo lijkt als reactie op het ontstaan van de Pinkstergemeentes binnen de gevestigde kerken de charismatische vernieuwing te zijn ontstaan.

In augustus 1972 besluiten vijf groepen samen te werken in een stichting: de Charismatische Werkgemeenschap Nederland (CWN). Ze vinden elkaar in het doel christenen van alle kerken aan te moedigen de vervulling van de Heilige Geest te ontvangen, ruimte te creëren voor innerlijke genezing en gebed voor een wereldwijde opwekking. Vertegenwoordigers van de Rooms-Katholieke Kerk, Nederlandse Hervormde Kerk, Oud-Katholieke Kerk, Gereformeerde Kerken in Nederland en andere kerken vinden elkaar. Vanaf 1977 vonden tweemaal per jaar conventies plaats op de Bron (nu: Mooirivier) te Dalfsen, met aandacht voor lofprijzing en de helende kracht van pastoraat. Inmiddels zijn de conventies verhuisd naar de Betteld te Zelhem. Er was ruimte voor gebed en meditatie, twijfel en geloof. Later ging – vanwege her-katholisering onder Paus Paulus II – de Katholieke Charismatische Vernieuwing (voorheen: Bouwen aan een Nieuwe Aarde) haar eigen weg. Ondertussen is er veel van hen geleerd: ziekenzalving, de pastorale kracht van een steen, een brief, een kaars, biechten bij een gebedsteam, de kracht van de zegen. De CWN ontwikkelde zich tot een laboratorium voor de gevestigde kerken: creatief werd er veel ge- en beproefd.

In zijn boek En de wind steekt op! (2006, blz. 98) schrijft hoogleraar praktische theologie Henk de Roest (die ooit een referaat verzorgde tijdens een van de conventies): ‘Het begin van het christendom bestond vooral uit netwerken. Flarden hiervan zie ik terug bij de CWN. Dankzij het organisatorisch verband van christenen van alle leeftijden van verschillende kerken, parochies en gemeenten. Vernieuwing, verdieping en verbreding zoekend van hun persoonlijk en gemeenschappelijk christen-zijn, met bijzondere aandacht voor de Heilige Geest.’

Johannes 3, 8
De wind waait waarheen hij wil; je hoort zijn geluid, maar weet niet waar hij vandaan komt en waar hij heen gaat. Zo is het met iedereen die uit de Geest geboren is.

Tekst: ds. Cor Baljeu
Dit artikel verscheen in Gaandeweg (editie mei/juni 2021). U leest het magazine hier.