Vrede vinden in gevangenschap – hoe doe je dat?

Schuin tegenover Tuinland in Zwolle-Zuid staat een bijzonder gebouw met rode stenen: de penitentiaire inrichting (PI) Zwolle. Bijzonder aan deze gevangenis is dat er (gescheiden) zowel mannen als vrouwen zitten, verspreid over verschillende afdelingen. Waaronder een ISD-afdeling (voor veelplegers), een extra zorgvoorziening en een afdeling voor vrouwelijke terroristen. Ook is er een penitentiair psychiatrisch centrum. Een van de geestelijk verzorgers is Frank Schneider, justitiepredikant namens de Nederlandse Gereformeerde Kerken. Mini Jurjens ging met hem in gesprek.

Na alle voorschriften gevolgd te hebben, mag ik naar binnen, waar Frank mij voorgaat naar de kamer van de geestelijke verzorging. Muren, deuren, alles is kaal op enkele posters met instructies na. De kamer van de geestelijke verzorging is wel gezellig. Tussen een kinderbijbel en een koekjestrommel staat een kaars op tafel. Frank vraagt of hij deze zal aansteken en natuurlijk is dat goed. Hij vertelt hoe hij geïnspireerd is door Jezus. Hij wil juist zijn bij hén, die in de maatschappij weinig aanzien hebben en vaak met vooroordelen te maken krijgen. Die worstelen met het leven. Want er komt een enorme hoeveelheid emoties op iemand af als je in detentie komt.

Kun je iets meer vertellen over hoe je te werk gaat?

“Ik begin altijd met openheid naar wie iemand is, bijvoorbeeld met de vraag: Hoe is het vandaag met je? Of soms vraag ik: zullen we een kaars aansteken – net zoals wij net deden – en: voor wie steken we een kaars aan? Je hebt dan al gauw een gesprek over wat iemand bezighoudt. Ik ben dankbaar dat ik hier vanuit het christelijk geloof mag werken, waarin de boodschap van hoop centraal staat. Ik heb hier sneller geloofsgesprekken dan in de gemeente.”

“Ik heb hier sneller geloofsgesprekken

dan in de gemeente”

Frank vertelt dat veel van de mensen die hier zitten een hoop pijn en verdriet hebben meegemaakt. Denk aan verwaarlozing, huiselijk geweld, uithuisplaatsing en/of verslaving. De vraag is wat je op latere leeftijd nog kunt leren, na zo’n jeugd. Kun je daar iets over zeggen? “Het kan al veel betekenen als mensen kunnen terugkijken en zien hoe dingen zijn gegaan. Onlangs tekende ik voor iemand de situatie van zijn jeugd uit aan de hand van wat hij vertelde: dit zijn je ouders, dit ben jij en dit zijn de eisen waarmee je bent opgegroeid. In zijn geval was dat: je móet succes hebben en het beter doen. Dat is precies wat hij had geprobeerd, zij het dan niet op een goede manier. Het gaf hem inzicht om dat te zien. We lazen samen het verhaal van de rijke jongeling: hoe moeilijk is het om los te komen van iets waar je zo aan vast bent komen te zitten.

Pasgeleden hadden we studiedagen. Een van de dingen die we hoorden, was dat wij juist dat doen wat gedetineerden hebben gemist: ruimte geven en erkenning. Vaak hebben ze in hun jeugd weinig geborgenheid gekend. Het kan zo belangrijk zijn om samen te kijken naar het verleden, dat eigenlijk ‘beslag’ op iemand legt. Zodat iemand dat inziet en beseft: ik word in vrijheid gezet.

“Als je hoort hoe mensen hoop proberen te houden,

dan heb ik daar respect voor”

Er komen hier ook mensen via een ISD-maatregel. ISD staat voor inrichting voor stelselmatige daders, in de volksmond beter bekend als de veelplegers, personen die vaak meerdere kleine vergrijpen hebben gepleegd en door de rechter worden veroordeeld tot een gevangenisstraf én behandeling. Velen van hen zijn verslaafd, hebben schuldproblemen en/of zijn dakloos geweest. Als je hoort hoe mensen hoop proberen te houden, dan heb ik daar respect voor. Bij hun vrijlating krijgen ze het moeilijk, want het oude sociale netwerk is dichtbij. Het kost dan maar één telefoontje om weer iets te gaan gebruiken of te doen wat verlichting geeft.”

Het is natuurlijk geweldig als je iemand kunt bevestigen in wie hij is. Maar er zijn ook grenzen aan wat je kunt bewerkstelligen. Hoe ga je om met onmacht?

“Als mens ben je snel geneigd bent om in de reddersrol te stappen. Een concreet voorbeeld: iemand moet een moeilijk telefoontje doen en vraagt of ik dat voor hem wil doen. Ik doe dat niet direct, liever help ik hem zover te komen dat hij zelf durft te bellen. En als hij vraagt: wil je erbij zijn, dan doe ik dat, maar de regie ligt bij de persoon zelf. Om alert te blijven op je eigen taak heb je anderen nodig, bijvoorbeeld door intervisie of supervisie. Wat mij ook helpt: wij zijn er niet om te oordelen. Dat is soms moeilijk, want we zijn zo snel geneigd dat te doen. Maar ook als er bijvoorbeeld sprake is van seksueel misbruik of ernstig geweld, ben ik niet degene die een oordeel hoef te vellen. Dat is aan God. Wat wel mijn taak is: medemens zijn en naast iemand staan. Iemand is meer dan zijn delict. Je mag mens zijn voor God. Ik weet ook: als het mij niet lukt dan gaat Gods trouw door. En ook al zie je niet altijd in de praktijk hoe iets uitwerkt, dan hebben we wel een goed moment gehad. Dat heet leven of misschien wel vrede.”

Dit artikel komt uit Gaandeweg, 2024 nummer 3.