Joseph Wresinski Cultuur Stichting al 20 jaar actief vanuit Zwolle

Theater als toverlantaarn, waarmee echte verhalen rond armoede en uitsluiting zichtbaar worden: dat is het motto van de Joseph Wresinski Cultuur Stichting. Afgelopen jaar zouden zij van start gaan met hun nieuwe theaterproductie ‘Zie de mens’. Maar ook hier gooide corona roet in het eten. En hoewel het nog onzeker is wanneer de groep weer op de planken staat, houden ze de moed erin. Voor ons magazine Gaandeweg sprak Heleen Grimmius met artistiek leider van de Joseph Wresinski Cultuur Stichting: Laurens Umans.

‘De Joseph Wresinski Cultuur Stichting maakt kwalitatief hoogwaardige theater- en muziekproducties op plaatsen in het hele land’, vertelt hij. ‘De speelplekken zijn gratis toegankelijk voor iedereen, zeker ook voor de armsten zelf. Om de gevoelens te delen is er na afloop van elke voorstelling gelegenheid met de spelers en theatermakers na te praten. Wij zien dit als een eerste stap in de discussie en reflectie die wij op gang willen brengen.’

Achterstand in middelen
En dat is nodig, weet Umans. ‘Veel mensen hebben geen idee welke wereld er schuilgaat achter armoede’, vertelt hij. ‘In onze samenleving heerst het beeld dat iedereen zelfredzaam moet zijn. Je moet het zelf zien te redden, met je eigen middelen. En dan bedoel ik niet alleen met geld, maar ook met immateriële middelen als een netwerk, een goede taalbeheersing, een opleiding of met digitale vaardigheden. Maar als je daar niet over kunt beschikken, sta je op een grote achterstand. De spelers van onze producties hebben dat aan den lijve ondervonden. Een bijstandsuitkering is zo laag dat je er eigenlijk niet van rond kunt komen. Daardoor creëer je bijna automatisch schulden en komen mensen nog verder in de problemen. Armoede sloopt je kracht.’

Achteraan de rij
Corona deed daar nog eens een schepje bovenop. Umans: ‘In de eerste lockdown werd er door mensen massaal gehamsterd. Van onze spelers hoorde ik dat zij daar rechtstreeks de gevolgen van merkten: bij de voedselbanken kwam veel minder aanbod binnen. Voor mij was dat nog eens een bevestiging van het feit dat deze mensen altijd achteraan de rij staan. Dat is zo in het gewone leven, maar dus ook als er een crisis is. Ik voel het als mijn verantwoordelijkheid om de samenleving dat inzicht mee te geven, zodat mensen weten waar het werkelijk om gaat als we het over armoede hebben.’

Schepper van cultuur
De Joseph Wresinski Cultuur Stichting wil dat bezoekers van de voorstellingen getuige worden van verhalen over armoede en wil zo de gevoeligheid voor armen vergroten. Voelen wat de ander voelt, meeleven met wat de ander beleeft. Umans: ‘Onze naamgever, Joseph Wresinski, was een Franse priester die leefde van 1917 tot 1988. Hij werd in armoede geboren en had het geluk dat anderen zijn studie aan het seminarie voor hem betaalden. Hij heeft zijn leven gewijd aan het zichtbaar en hoorbaar maken van mensen die in armoede leven. Zo leefde hij zelf ook een tijd in een daklozenkamp in Parijs. Daar maakte hij samen met anderen programma’s. Hij zag cultuur als emancipatie voor mensen die leven in armoede. Dat idee omarmen wij ten volle: in alles wat wij doen, geloven wij dat iedereen in waardigheid wil en moet kunnen leven. Iedereen moet zijn talenten kunnen ontplooien. Iedereen moet schepper kunnen zijn van cultuur.’

Iedereen kan spelen
Dus maakt de stichting al twintig jaar producties in Zwolle, waarmee zij het hele land rondtoeren. ‘In negentig procent van onze voorstellingen werken we samen met kerken’, vertelt Umans. ‘Dat zijn wel vaak moderne gebouwen, want we bouwen een heus theater. Dus met licht, geluid en een tribune. Onze spelers komen uit Amsterdam, Lelystad, Almere, Emmen en Zwolle. Ze komen bij ons via de zwaan-kleef-aan-methode: zo kwamen er steeds meer spelers. We zitten redelijk vol in onze theatergroep, maar we zeggen nooit nee als iemand zich bij ons wil aansluiten. Misschien kan niet iedereen een zware rol dragen, maar iedereen kan spelen.’

Coronaproof
Het afgelopen jaar zou de groep twintig uitvoeringen spelen van de voorstelling ‘Zie de mens’, maar dat kwam door corona stil te liggen. ‘Dat is zwaar, want we hebben nu geen inkomsten en krijgen ook geen andere steun’, zegt Umans. ‘Toch hebben we als Joseph Wresinski Cultuur Stichting naar binnen toe een fantastisch jaar gehad: toen in het voorjaar alles wegviel, zetten de spelers er meteen hun schouders onder. Iedereen wilde door, dus opperde een speler om voortaan via Skype te repeteren. Dat hebben we gedaan. Daarna hebben we ‘Zie de mens’ zo vormgegeven dat die volledig coronaproof gespeeld kon worden. Daarna werden de maatregelen aangescherpt en mochten er nog maar dertig mensen komen per voorstelling: dat hebben we twee keer gedaan, maar dat bleek financieel echt niet rendabel. Op dit moment zijn we bezig de voorstelling te filmen, maar er gaat niks boven spelen voor publiek. We hopen dat dit gauw weer kan.’

Laurens Umans: ‘Ons leven draait om wat we samen doen’ 

Geloof, hoop en liefde
Voor veel spelers betekent de Joseph Wresinski Cultuur Stichting meer dan alleen theater. ‘Veel van onze spelers hebben maar een kleine sociale kring’, legt Umans uit. ‘Daarom willen wij elkaar blijven ontmoeten. Het theater en samen spelen is belangrijk voor hen. Ze zijn niet alleen spelers, maar mede-eigenaar van de voorstelling; iedereen kan ideeën aandragen. En ook buiten de repetities om is er contact. Zo kwamen we met de feestdagen bijeen en zoeken we elkaar regelmatig op. Ons leven draait om wat we samen doen. We zijn begonnen met alleen maar geloof, hoop en liefde. Maar we zijn allemaal kinderen van God en geroepen om tot wasdom te komen.’

Tekst: Heleen Grimmius
Dit artikel verscheen in Gaandeweg, u leest het magazine hier.